Filipino - Grade 5
Tayutay, Sanaysay, Panitikang Filipino, at Pananaliksik
Mga Nilalaman
1. Mga Uri ng Tayutay
Ang tayutay ay mga pamamaraan ng pagsasalita na nagbibigay ng mas malalim na kahulugan at nagpapaganda ng pagpapahayag. Ito ay ginagamit sa panitikan upang higit na mailarawan ang mga ideya.
Simile (Pagtutulad)
Paghahambing ng dalawang magkaibang bagay gamit ang "tulad ng," "gaya ng," "para ng," o "sing-".
"Ang kanyang boses ay tulad ng musika."
"Siya ay singbilis ng kidlat."
"Ang kanyang mukha ay gaya ng buwan."
Metapora (Pagwawangis)
Direktang paghahambing ng dalawang bagay nang hindi gumagamit ng "tulad ng" o "gaya ng."
"Ang kanyang mga mata ay mga bituin."
"Siya ang liwanag ng aking buhay."
"Ang kanyang puso ay bato."
Personipikasyon (Pagsasatao)
Pagbibigay ng katangian ng tao sa mga bagay, hayop, o ideyang walang buhay.
"Umiyak ang kalangitan."
"Sumasayaw ang mga dahon sa hangin."
"Tumawa ang araw sa umaga."
Hiperbole (Pagmamalabis)
Labis na pagpapalaki o pagpapaliit ng isang bagay para sa epekto.
"Naghintay ako ng isang libong taon!"
"Ang kanyang bahay ay kasinglaki ng bundok."
"Patay na ako sa gutom!"
Tandaan: Simile = may "tulad ng/gaya ng" | Metapora = direktang paghahambing
2. Karagdagang Tayutay
Onomatopeya (Panghihimig)
Mga salitang gumagaya sa tunog ng mga bagay o hayop.
Kalabog! - tunog ng pagkahulog
Hihihihi! - tunog ng tawa
Aray! - tunog ng sakit
Kokak! - tunog ng palaka
Apostrope (Pagbibitaw)
Pakikipag-usap sa isang bagay na hindi nakaharap o walang buhay.
"O Kalayaan, kailan ka darating?"
"Langit, bakit mo ako pinarusahan?"
"Inang Bayan, ikaw ang aking mahal!"
Pag-uulit (Repetition)
Pag-uulit ng salita o parirala para sa diin o epekto.
"Umalis ka na, umalis ka na!"
"Mahal kita, mahal kita nang lubos."
Euphemismo (Pagpapalambot)
Paggamit ng malambot na salita kapalit ng direktang pahayag.
"Siya ay pumanaw na." (namatay)
"May kapansanan siya." (may sakit)
| Tayutay | Kahulugan | Halimbawa |
|---|---|---|
| Simile | May "tulad ng" | Tulad ng rosas ang kanyang pisngi |
| Metapora | Direktang hambing | Rosas ang kanyang pisngi |
| Personipikasyon | Pagsasatao | Umiyak ang ulap |
| Hiperbole | Pagmamalabis | Isang libong taon na! |
| Onomatopeya | Tunog | Kalabog! Lagapak! |
| Apostrope | Pakikipag-usap | O Bayan, ikaw ay mahal! |
3. Pagbuo ng Sanaysay
Ang sanaysay ay isang akdang pampanitikan na nagpapahayag ng ideya, opinyon, o karanasan ng may-akda sa isang paksa. Ito ay may tatlong bahagi.
A. Panimula (Introduction)
- * Nagpapakilala ng paksa
- * May "hook" o panawag-pansin
- * Naglalaman ng thesis statement - pangunahing ideya ng sanaysay
"Ang kalikasan ay isa sa pinakamahalagang kayamanan na dapat nating ingatan. Sa sanaysay na ito, tatalakayin ko kung bakit mahalaga ang pangangalaga sa kapaligiran."
B. Katawan (Body)
- * May 2-3 talata na sumusuporta sa thesis
- * Bawat talata ay may pangunahing ideya
- * Gumagamit ng mga halimbawa, dahilan, o ebidensya
Talata 1: Unang dahilan + halimbawa
Talata 2: Ikalawang dahilan + halimbawa
Talata 3: Ikatlong dahilan + halimbawa
C. Konklusyon (Conclusion)
- * Inuulit ang thesis sa ibang paraan
- * Binubuod ang mga pangunahing punto
- * May pangwakas na pag-iisip o panawagan (call to action)
Mga Uri ng Sanaysay:
Nagsasalaysay (Narrative)
Nagkukuwento ng karanasan
Naglalarawan (Descriptive)
Nagbibigay detalye ng paksa
Nagpapaliwanag (Expository)
Nagpapalinaw ng impormasyon
Nangangatwiran (Argumentative)
Nanghihikayat sa isang paniniwala
4. Panitikang Filipino
Ang panitikang Filipino ay koleksyon ng mga akdang pampanitikan na nagpapakita ng kultura, kasaysayan, at pagkakakilanlan ng mga Pilipino.
Panahon ng Bago Dumating ang mga Espanyol
- Epiko - Mahabang tula tungkol sa bayani (Biag ni Lam-ang, Alim, Hinilawod)
- Alamat - Kwentong nagpapaliwanag ng pinagmulan (Alamat ng Pinya)
- Bugtong - Palaisipan o riddles ("Heto na si Kumpare, naka-tapis na berde")
- Salawikain - Mga kasabihan ("Ang hindi marunong lumingon sa pinanggalingan...")
Panahon ng Espanyol (1565-1898)
- Awit at Korido - Mahabang tula tungkol sa kabayanihan (Florante at Laura)
- Pasyon - Buhay ni Hesukristo sa awit
- Komedya/Moro-moro - Dula tungkol sa labanan ng Kristiyano at Moro
Mga Kilalang Manunulat
Dr. Jose Rizal
Noli Me Tangere, El Filibusterismo, Mi Ultimo Adios
Francisco Balagtas
Florante at Laura
Andres Bonifacio
Pag-ibig sa Tinubuang Lupa
Lope K. Santos
Banaag at Sikat (nobela)
Tandaan: Ang epiko ay mahabang tula tungkol sa bayani. Ang alamat ay nagpapaliwanag ng pinagmulan ng isang bagay.
5. Pananaliksik sa Filipino
Ang pananaliksik ay sistematikong pag-aaral ng isang paksa gamit ang mga mapagkakatiwalaang sanggunian upang makakuha ng impormasyon.
Mga Hakbang sa Pananaliksik:
Pumili ng Paksa
Siguraduhing interesante at may sapat na sanggunian
Magkalap ng Impormasyon
Bumasa ng libro, artikulo, o mapagkakatiwalaang website
Mag-organisa ng mga Impormasyon
Gumawa ng outline at mag-take notes
Isulat ang Papel-pananaliksik
Sundin ang format: Panimula, Katawan, Konklusyon
Isama ang Bibliograpiya
Ilista ang lahat ng sangguniang ginamit
Mga Uri ng Sanggunian:
Pangunahing Sanggunian (Primary)
Original na dokumento - diary, liham, talumpati
Pangalawang Sanggunian (Secondary)
Interpretasyon - libro, artikulo, ensayklopidya
Format ng Bibliograpiya:
Apelyido, Pangalan. Pamagat ng Libro. Lungsod: Tagapaglimbag, Taon.
Halimbawa: Rizal, Jose. Noli Me Tangere. Berlin: Berliner Buchdruckerei, 1887.
6. Pagsulat ng Ulat
Ang ulat ay isang pormal na dokumento na naglalahad ng impormasyon tungkol sa isang paksa, pangyayari, o proyekto.
Mga Bahagi ng Ulat:
- 1. Pamagat - Malinaw na pamagat na nagsasabi ng paksa
- 2. Panimula - Layunin at saklaw ng ulat
- 3. Katawan - Mga natuklasan at detalye
- 4. Konklusyon - Pagbubuod at rekomendasyon
- 5. Sanggunian - Mga pinagkunan ng impormasyon
Mga Uri ng Ulat:
Ulat Pang-eksperimento
Naglalahad ng resulta ng eksperimento sa Science
Ulat Pang-libro (Book Report)
Buod at pagsusuri ng aklat na nabasa
Ulat Pangyayari
Naglalahad ng mga kaganapan o balita
Ulat Pang-proyekto
Naglalarawan ng ginawang proyekto
Mga Dapat Tandaan sa Pagsulat ng Ulat:
- * Gumamit ng pormal na wika
- * Maging obhektibo - iwasan ang personal na opinyon maliban kung hinihiling
- * Magbigay ng mga ebidensya at halimbawa
- * Ayusin ayon sa lohikal na pagkakasunod-sunod
- * Suriin ang grammar at spelling bago isumite
7. Pagsusuri ng Teksto
Ang pagsusuri ng teksto ay proseso ng pag-aaral ng isang akda upang maintindihan ang kahulugan, mensahe, at layunin nito.
Mga Tanong sa Pagsusuri:
- Sino? - Sino ang sumulat? Sino ang mga tauhan?
- Ano? - Ano ang paksa? Ano ang mensahe?
- Saan? - Saan naganap ang kuwento?
- Kailan? - Kailan ito isinulat o naganap?
- Bakit? - Bakit ito isinulat? Ano ang layunin?
- Paano? - Paano ipinakita ang mensahe?
Mga Elemento ng Panitikan:
Tauhan (Characters)
Bida (protagonist) at Kontrabida (antagonist)
Tagpuan (Setting)
Lugar at panahon ng kuwento
Banghay (Plot)
Pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari
Tunggalian (Conflict)
Suliranin o problema sa kuwento
Tema (Theme)
Pangunahing mensahe ng akda
Pananaw (Point of View)
Kung sino ang nagsasalaysay
Mga Uri ng Pananaw:
- Unang Panauhan (First Person) - "Ako" ang nagsasalaysay
- Pangalawang Panauhan (Second Person) - "Ikaw" ang tinutukoy
- Pangatlong Panauhan (Third Person) - "Siya/Sila" ang tinutukoy
8. Pagbasa at Pag-unawa
Ang mabisang pagbasa ay hindi lang pag-alam ng mga salita kundi pag-unawa sa kabuuang mensahe ng binabasa.
Mga Estratehiya sa Pagbasa:
- Skimming - Mabilisang pagbasa upang makuha ang pangkalahatang ideya
- Scanning - Paghahanap ng partikular na impormasyon
- Intensive Reading - Malalimang pagbasa at pag-unawa
- Extensive Reading - Pagbasa ng maraming materyal para sa kasiyahan
Mga Antas ng Pag-unawa:
Literal na Pag-unawa
Direktang nakuha sa teksto - sino, ano, saan, kailan
Interpretatibong Pag-unawa
Pagbibigay ng kahulugan sa mga hindi sinabi - bakit, paano
Mapanuring Pag-unawa
Pagsusuri at pagbibigay ng sariling opinyon o paghuhusga
Aplikatibong Pag-unawa
Paggamit ng natutunan sa totoong buhay
Pagsagot sa mga Tanong Tungkol sa Binasa:
- 1. Basahin muna ang buong teksto
- 2. Basahin ang mga tanong
- 3. Bumalik sa teksto upang hanapin ang sagot
- 4. Sagutin gamit ang sariling pangungusap
- 5. Suriin ang sagot - tama ba at kumpleto?
Mga Mahalagang Punto
Tayutay
- * Simile - may "tulad ng"
- * Metapora - direktang hambing
- * Personipikasyon - pagsasatao
- * Hiperbole - pagmamalabis
Sanaysay
- * Tatlong bahagi: Panimula, Katawan, Konklusyon
- * May thesis statement
- * 4 uri: Nagsasalaysay, Naglalarawan, Nagpapaliwanag, Nangangatwiran
Panitikan
- * Epiko - mahabang tula tungkol sa bayani
- * Alamat - nagpapaliwanag ng pinagmulan
- * Awit/Korido - mahabang tula na may melodiya
Pananaliksik
- * 5 hakbang: Paksa, Kalap, Organisa, Sulat, Bibliyograpiya
- * May pangunahin at pangalawang sanggunian
- * Dapat may bibliograpiya