Filipino
Panitikan, Gramatika, Retorika, at mga Akdang Pampanitikan
Talaan ng Nilalaman
1. Panitikang Filipino
Mga Uri ng Panitikan
| Uri | Kahulugan | Mga Halimbawa |
|---|---|---|
| Patula (Poetry) | May sukat at tugma, matalinhagang pananalita | Tula, Awit, Korido, Soneto |
| Tuluyan (Prose) | Payak na pananalita, walang sukat at tugma | Maikling Kuwento, Nobela, Sanaysay |
| Dula (Drama) | Inaarte sa entablado, may dayalogo | Komedya, Trahedya, Melodrama |
Mga Panahon ng Panitikang Filipino
| Panahon | Taon | Katangian |
|---|---|---|
| Pre-Kolonyal | Bago 1521 | Pasalita, epiko, alamat, bugtong, salawikain |
| Panahon ng Espanyol | 1521-1898 | Relihiyoso, corrido, awit, komedya, Propaganda |
| Panahon ng Amerikano | 1898-1946 | Pag-impluwensya ng Ingles, maikling kuwento |
| Panahon ng Hapon | 1941-1945 | Haiku, Tanaga, nasyonalismo |
| Makabagong Panahon | 1946-Kasalukuyan | Malaya, iba't ibang tema at estilo |
Tandaan: Ang Propaganda Movement (1872-1892) ang nagsilang sa modernong panitikang Filipino. Sina Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar, at Graciano Lopez Jaena ang mga pangunahing manunulat.
Mga Elementong Pampanitikan
- Tauhan - Mga karakter sa kuwento (bida, kontrabida, supporting)
- Tagpuan - Lugar at panahon ng pangyayari
- Banghay - Pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari
- Tunggalian - Suliranin o problema sa kuwento
- Tema - Pangunahing kaisipan o mensahe
- Punto de Vista - Pananaw ng tagapagsalaysay
2. Gramatika (Advanced)
Mga Bahagi ng Pangungusap
Simuno (Subject)
Ang pinag-uusapan sa pangungusap
Halimbawa: Si Maria ay maganda.
Panaguri (Predicate)
Ang sinasabi tungkol sa simuno
Halimbawa: Si Maria ay maganda.
Mga Panlapi ng Filipino
| Uri | Kahulugan | Mga Halimbawa |
|---|---|---|
| Unlapi (Prefix) | Inilalagay sa unahan ng salitang-ugat | mag-, um-, in-, ma-, i- |
| Gitlapi (Infix) | Inilalagay sa gitna ng salitang-ugat | -um-, -in- |
| Hulapi (Suffix) | Inilalagay sa hulihan ng salitang-ugat | -an, -in, -han |
| Kabilaan (Circumfix) | Kombinasyon ng unlapi at hulapi | mag-...-an, pag-...-an, ka-...-an |
Pokus ng Pandiwa
| Pokus | Pananda | Halimbawa |
|---|---|---|
| Pokus sa Tagaganap (Actor) | ang, si | Si Juan ang kumain ng mangga. |
| Pokus sa Layon (Object) | ang | Kinain ni Juan ang mangga. |
| Pokus sa Direksyon | ang | Pinuntahan ni Juan ang palengke. |
| Pokus sa Kagamitan | ang | Ipinang-hati niya ang kutsilyo. |
| Pokus sa Tagatanggap | ang | Binigyan niya si Maria ng regalo. |
Mga Uri ng Pangungusap ayon sa Gamit
- Pasalaysay (Declarative) - Nagsasabi ng impormasyon. (Tuldok)
- Patanong (Interrogative) - Nagtatanong. (Tandang Pananong)
- Pautos (Imperative) - Nag-uutos o humihiling. (Tuldok/Padamdam)
- Padamdam (Exclamatory) - Nagpapahayag ng matinding damdamin. (Tandang Padamdam)
3. Retorika at Pagpapahayag
Mga Tayutay (Figures of Speech)
Simile (Pagtutulad)
Paghahambing gamit ang "tulad ng," "gaya ng," "parang"
Halimbawa: Ang kanyang mga mata ay parang bituin.
Metapora (Pagwawangis)
Tuwirang paghahambing ng dalawang bagay
Halimbawa: Siya ang liwanag ng aking buhay.
Personipikasyon
Pagbibigay ng katangiang pantao sa bagay na walang buhay
Halimbawa: Kumakaway ang mga dahon sa hangin.
Paglilipat-wika (Hyperbole)
Labis na pagmamalabis
Halimbawa: Isang libong beses ko na siyang tinawagan!
Apostrope
Pakikipag-usap sa di-naroroong tao, bagay, o ideya
Halimbawa: O Kalayaan, kailan ka ba darating?
Onomatopeya
Mga salitang tumutunog sa kanilang kahulugan
Halimbawa: Kalampag, lagapak, tsirp, kaluskos
Mga Paraan ng Pagpapahayag
| Paraan | Layunin | Halimbawa |
|---|---|---|
| Paglalarawan (Description) | Pagbibigay-detalye sa tao, lugar, bagay | Paglalarawan ng sunset |
| Pagsasalaysay (Narration) | Pagkukuwento ng pangyayari | Aking bakasyon sa Boracay |
| Paglalahad (Exposition) | Pagpapaliwanag ng konsepto | Paano gumagana ang photosynthesis |
| Pangangatwiran (Argumentation) | Pagkumbinsi sa pamamagitan ng lohika | Bakit dapat i-ban ang plastic |
Tip sa Pagsusulat: Ang mabuting sanaysay ay may tatlong bahagi:Panimula (introduction), Katawan (body), atWakas (conclusion). Siguraduhing magkakaugnay ang mga ideya.
4. Noli Me Tangere
May-akda: Dr. Jose Rizal | Taon: 1887 |Lugar: Berlin, Germany | Kahulugan: "Huwag Mo Akong Salingin" (Latin)
Mga Pangunahing Tauhan
| Tauhan | Katangian | Papel sa Nobela |
|---|---|---|
| Crisostomo Ibarra | Matalino, idealistiko, mapagmahal sa bayan | Bida; nais magtayo ng paaralan |
| Maria Clara | Maganda, mapagmahal, deboto | Kasintahan ni Ibarra; simbolo ng Pilipina |
| Padre Damaso | Mapang-abuso, mapagmataas | Kontrabida; simbolo ng corrupt na prayle |
| Elias | Matalino, makabayan, rebelde | Kaibigan ni Ibarra; kinatawan ng masang api |
| Sisa | Mahinahon, mahirap, inang mapagmahal | Simbolo ng inaaping ina; naging baliw |
| Basilio at Crispin | Mga batang inosente | Mga anak ni Sisa; simbolo ng inaaping kabataan |
| Kapitan Tiago | Mayaman, mapagpakitang-tao | Ama-amahan ni Maria Clara |
Mga Tema ng Noli Me Tangere
- Pang-aabuso ng Prayle - Korapsyon ng simbahang Katoliko
- Colonial na Pang-aapi - Diskriminasyon sa mga Pilipino
- Kahalagahan ng Edukasyon - Paaralan bilang susi sa pagbabago
- Pag-ibig sa Bayan - Nasyonalismo at pagkakakilanlan
- Katarungang Panlipunan - Pantay na pagtrato sa lahat
Makabuluhang Eksena: Ang pagkamatay ni Elias sa Laguna de Bay habang sinasabi ang "Mamamatay akong hindi nakikita ang liwanag ng bukang-liwayway sa aking bayan..."
5. El Filibusterismo
May-akda: Dr. Jose Rizal | Taon: 1891 |Lugar: Ghent, Belgium | Kahulugan: "Ang Pagkakabuwag" o "Subversion"
Mga Pangunahing Tauhan
| Tauhan | Katangian | Papel sa Nobela |
|---|---|---|
| Simoun | Mapagpaghiganti, mayaman, misteryoso | Si Ibarra sa disguise; nais magpaputok ng rebolusyon |
| Basilio | Matalino, masipag, mapagmahal | Anak ni Sisa; estudyanteng medisina |
| Isagani | Idealistiko, maka-Diyos | Estudyante; kasintahan ni Paulita |
| Paulita Gomez | Maganda, pabagu-bago | Nagpakasal kay Juanito imbes na kay Isagani |
| Padre Florentino | Mabuti, matalino, mapagpatawad | Tiyuhin ni Isagani; kumuha kay Simoun bago ito mamatay |
| Juli | Mapagmahal, matapat | Kasintahan ni Basilio; nagpakamatay |
Pagkakaiba ng Noli at Fili
| Aspeto | Noli Me Tangere | El Filibusterismo |
|---|---|---|
| Tono | Maligaya, may pag-asa | Madilim, trahedya |
| Bida | Crisostomo Ibarra (idealistiko) | Simoun (mapagpaghiganti) |
| Solusyon | Edukasyon at reporma | Rebolusyon at karahasan |
| Setting | San Diego (probinsya) | Manila (lungsod) |
Makabuluhang Payo ni Padre Florentino: "Kung ang pagtubos natin ay nangangailangan ng dugo, ibuhos ang sariling dugo natin, at kapag magiging malinis na ang ating mga sakripisyo, ipagkakaloob ng Diyos ang kalayaan."
6. Florante at Laura
May-akda: Francisco Balagtas (Baltazar) | Taon: 1838 |Buong Pamagat: "Pinagdaanang Buhay ni Florante at ni Laura sa Kahariang Albania"
Mga Pangunahing Tauhan
Mabubuting Tauhan
- Florante - Bida; anak ni Duke Briseo
- Laura - Anak ni Haring Linceo; kasintahan ni Florante
- Aladin - Prinsipe ng Persia; naging kaibigan ni Florante
- Flerida - Kasintahan ni Aladin
- Duke Briseo - Ama ni Florante
Kontrabida
- Adolfo - Kalaban ni Florante; taksil
- Conde Sileno - Ama ni Adolfo
- Sultanang Bagdat - Kaaway ng Albanya
Buod ng Kwento
Simula: Si Florante ay nakagapos sa punong higera sa kagubatan ng Albania, iniwanan para kainin ng mga hayop.
Flashback: Ikinuwento ni Florante ang kanyang buhay - ang pag-aaral sa Atenas, ang pagmamahal kay Laura, at pagtataksil ni Adolfo.
Kaligtasan: Iniligtas siya ni Aladin, isang Moro na naligaw sa kagubatan. Nagkwentuhan sila ng kanilang mga karanasan.
Wakas: Naligtas sina Laura at Flerida. Nagapi si Adolfo. Si Florante ay naging hari ng Albania at si Aladin ay naging hari ng Persia.
Mga Tema ng Florante at Laura
- Katapatan sa Pag-ibig - Hindi nagbago ang pagmamahal nina Florante at Laura
- Kabutihan laban sa Kasamaan - Ang mabuti ay nananalo sa huli
- Tunay na Pagkakaibigan - Si Aladin na Moro ay tumulong sa Kristiyanong si Florante
- Korupsyon sa Pamahalaan - Kritisismo sa mga pinuno
- Kawalang-katarungan - Pagdurusa ng mga inosente
Awit vs. Korido:
Awit - 12 pantig bawat taludtod (tulad ng Florante at Laura)
Korido - 8 pantig bawat taludtod
Sikat na Linya:
"Sa loob at labas ng bayan kong sawi
Kaliluha'y siyang nangyayaring hari
Kagalinga't bait ay nalulugami
Ininis ng madla sa balat ng lupa."
Mga Mahalagang Tandaan
- ✓Propaganda Movement - Rizal, Del Pilar, Lopez Jaena
- ✓Pokus ng Pandiwa - Tagaganap, Layon, Direksyon, Kagamitan, Tagatanggap
- ✓Tayutay - Simile, Metapora, Personipikasyon, Hyperbole
- ✓Noli (1887) - Edukasyon at reporma; Fili (1891) - Rebolusyon
- ✓Florante at Laura - Awit (12 pantig), Francisco Balagtas, 1838
- ✓Mga Elementong Pampanitikan - Tauhan, Tagpuan, Banghay, Tunggalian, Tema