Araling Panlipunan
Kasaysayan ng Asya, Ekonomiks, Pamahalaang Filipino, at ASEAN
Talaan ng Nilalaman
1. Kasaysayan ng Asya
Mga Sinaunang Kabihasnan ng Asya
| Kabihasnan | Lokasyon | Mga Kontribusyon |
|---|---|---|
| Mesopotamia | Iraq (Tigris-Euphrates) | Cuneiform, Code of Hammurabi, Wheel |
| Indus Valley | India/Pakistan | Grid city planning, sewage system |
| China | Huang Ho (Yellow River) | Paper, gunpowder, compass, printing |
| Sumer | Southern Mesopotamia | Writing system, 60-minute hour |
Mga Relihiyon ng Asya
Hinduismo
- Pinagmulan: India (c. 1500 BCE)
- Banal na Aklat: Vedas, Upanishads
- Mga Diyos: Brahma, Vishnu, Shiva
- Paniniwala: Karma, Dharma, Reincarnation
Budismo
- Tagapagtatag: Siddhartha Gautama (Buddha)
- Pinagmulan: India (c. 500 BCE)
- Paniniwala: Four Noble Truths, Eightfold Path
- Layunin: Nirvana (pagkawala ng pagdurusa)
Islam
- Tagapagtatag: Prophet Muhammad
- Pinagmulan: Arabia (c. 610 CE)
- Banal na Aklat: Quran
- Paniniwala: Five Pillars of Islam
Confucianism
- Tagapagtatag: Confucius (Kong Qiu)
- Pinagmulan: China (c. 500 BCE)
- Focus: Ethics, social relationships
- Values: Filial piety, respect for elders
Silk Road: Ruta ng kalakalan mula China hanggang Mediterranean. Hindi lamang mga kalakal (silk, spices) ang naipalit kundi pati mga ideya, relihiyon, at teknolohiya.
2. Ekonomiks
Pangunahing Konsepto
Kakapusan (Scarcity)
Ang limitadong pinagkukunan laban sa walang hanggang pangangailangan ng tao. Ito ang pangunahing problema ng ekonomiks.
Opportunity Cost
Ang halaga ng susunod na pinakamahusay na alternatibo na tinalikuran kapag gumawa ng pagpipilian.
Mga Uri ng Sistemang Pang-ekonomiya
| Sistema | Pagmamay-ari | Desisyon | Halimbawa |
|---|---|---|---|
| Tradisyunal | Komunidad | Tradisyon/kaugalian | Mga tribong katutubo |
| Utos/Command | Pamahalaan | Sentralisadong pamahalaan | North Korea, Cuba |
| Pamilihan/Market | Pribado | Supply at Demand | USA (kapitalistiko) |
| Halo/Mixed | Pribado at Pamahalaan | Kombinasyon | Pilipinas, Japan |
Supply at Demand
Law of Demand
Kapag tumaas ang presyo, bumababa ang quantity demanded (ceteris paribus).
Presyo ↑ = Demand ↓
Presyo ↓ = Demand ↑
Law of Supply
Kapag tumaas ang presyo, tumataas din ang quantity supplied (ceteris paribus).
Presyo ↑ = Supply ↑
Presyo ↓ = Supply ↓
Equilibrium Price
Ang presyo kung saan ang quantity demanded ay katumbas ng quantity supplied. Sa puntong ito, walang surplus o shortage.
Mga Indikador ng Ekonomiya
- GDP (Gross Domestic Product) - Kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyo sa loob ng isang taon
- GNP (Gross National Product) - GDP + kita ng mga mamamayan sa ibang bansa
- Inflation - Patuloy na pagtaas ng presyo ng mga bilihin
- Unemployment Rate - Porsyento ng mga walang trabaho sa labor force
- Per Capita Income - Average na kita ng bawat tao (GDP ÷ Population)
3. Pamahalaang Filipino
Tatlong Sangay ng Pamahalaan
Ehekutibo
Tungkulin: Nagpapatupad ng batas
Pinuno: Pangulo
Termino: 6 na taon, walang reelection
Lehislatibo
Tungkulin: Gumagawa ng batas
Bumubuo: Senado + House of Representatives
Termino: Senador (6 yrs), Congressman (3 yrs)
Hudikatura
Tungkulin: Nagbibigay-kahulugan sa batas
Pinakamataas: Supreme Court
Termino: Hanggang 70 taong gulang
Kongreso ng Pilipinas
| Aspeto | Senado | Kamara |
|---|---|---|
| Bilang | 24 na senador | ~300 kinatawan |
| Halalan | Pambansang boto | Distrito at party-list |
| Termino | 6 na taon | 3 taon |
| Consecutive Terms | 2 terms (12 years) | 3 terms (9 years) |
| Minimum na Edad | 35 taong gulang | 25 taong gulang |
Proseso ng Paggawa ng Batas
- First Reading - Isinumite ang bill, nabasa ang pamagat
- Committee Level - Pinag-aaralan, may public hearing
- Second Reading - Debate at amendments
- Third Reading - Final voting (approval/rejection)
- Passed to Other House - Same process
- Bicameral Conference - Kung may pagkakaiba
- Presidential Action - Sign (maging batas), Veto, o Lapse into law
Check and Balance: Bawat sangay ay may kapangyarihang limitahan ang ibang sangay. Halimbawa: Ang Pangulo ay maaaring ma-impeach ng Kongreso; ang Supreme Court ay maaaring magdeklara ng batas na unconstitutional.
4. ASEAN at Ugnayang Panlabas
Association of Southeast Asian Nations (ASEAN)
Itinatag: August 8, 1967 | Lugar: Bangkok, Thailand
Founding Members: Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thailand
| Bansa | Taon ng Pagsapi | Kabisera |
|---|---|---|
| Indonesia | 1967 (Founder) | Jakarta |
| Malaysia | 1967 (Founder) | Kuala Lumpur |
| Philippines | 1967 (Founder) | Manila |
| Singapore | 1967 (Founder) | Singapore City |
| Thailand | 1967 (Founder) | Bangkok |
| Brunei | 1984 | Bandar Seri Begawan |
| Vietnam | 1995 | Hanoi |
| Laos | 1997 | Vientiane |
| Myanmar | 1997 | Naypyidaw |
| Cambodia | 1999 | Phnom Penh |
Mga Layunin ng ASEAN
- Palakasin ang pang-ekonomiyang paglago at pag-unlad ng mga kasapi
- Itaguyod ang kapayapaan at katatagan sa rehiyon
- Magbigay ng tulong sa isa't isa
- Makipagtulungan sa mga international at regional organizations
- Protektahan ang kapakanang rehiyonal
Mga International Organizations
United Nations (UN)
Itinatag: 1945
Headquarters: New York City
Layunin: International peace and security
World Trade Organization (WTO)
Itinatag: 1995
Headquarters: Geneva, Switzerland
Layunin: International trade rules
ASEAN Economic Community (AEC): Itinatag noong 2015 para gawing isang economic region ang ASEAN na may free flow ng goods, services, investment, at skilled labor.
5. Karapatang Pantao
Universal Declaration of Human Rights (UDHR)
Inaprubahan: December 10, 1948 | Lugar: Paris, France
Org: United Nations General Assembly | Artikulo: 30
Mga Pangunahing Karapatan
Civil & Political
- • Karapatan sa buhay
- • Karapatan sa kalayaan
- • Karapatan sa patas na paglilitis
- • Karapatan sa privacy
- • Karapatan sa malayang pamamahayag
Economic, Social & Cultural
- • Karapatan sa trabaho
- • Karapatan sa edukasyon
- • Karapatan sa sapat na pamumuhay
- • Karapatan sa kalusugan
- • Karapatan sa kultura
Bill of Rights (Article III, 1987 Constitution)
- Section 1: Due process at equal protection
- Section 2: Proteksyon laban sa unreasonable search and seizure
- Section 4: Freedom of speech, press, and expression
- Section 5: Freedom of religion
- Section 8: Freedom of association
- Section 12: Karapatan ng mga nasasakdal (Miranda Rights)
- Section 14: Karapatan sa speedy trial
- Section 19: Labag ang excessive fines at cruel punishment
Miranda Rights (Section 12): "Any person under investigation for the commission of an offense shall have the right to remain silent and to have competent and independent counsel preferably of his own choice."
6. Mga Isyung Kontemporaryo
Globalisasyon
Mga Benepisyo
- • Mas mabilis na komunikasyon
- • Mas maraming oportunidad sa trabaho
- • Pagkalat ng teknolohiya
- • Cultural exchange
- • Mas murang produkto
Mga Hamon
- • Brain drain (pag-alis ng skilled workers)
- • Cultural imperialism
- • Mas malaking agwat sa yaman
- • Environmental degradation
- • Loss of local identity
Mga Isyu sa Pilipinas
| Isyu | Paglalarawan | Mga Solusyon |
|---|---|---|
| Kahirapan | ~20% ng populasyon ang nasa poverty line | 4Ps program, job creation, education |
| Climate Change | Mas malakas na bagyo, pagbaha, tagtuyot | Disaster preparedness, reforestation |
| Korapsyon | Graft at corruption sa pamahalaan | Transparency, accountability, education |
| West Philippine Sea | Territorial dispute sa China | UNCLOS arbitration, diplomatic channels |
2016 Arbitration Ruling: Ang Permanent Court of Arbitration sa The Hague ay nagpasya na pabor sa Pilipinas laban sa China sa usapin ng West Philippine Sea. Ayon sa desisyon, walang legal basis ang "nine-dash line" claim ng China.
Mga Mahalagang Tandaan
- ✓ASEAN: 1967, 10 members, AEC 2015
- ✓Tatlong Sangay: Ehekutibo, Lehislatibo, Hudikatura
- ✓Supply ↑ = Presyo ↑ | Demand ↑ = Presyo ↑
- ✓UDHR: December 10, 1948, 30 Articles
- ✓Sinaunang Kabihasnan: Mesopotamia, Indus Valley, China
- ✓Bill of Rights: Article III, 1987 Constitution